
Klasa maturalna to czas przygotowań do egzaminów, ale też okres podejmowania ważnych decyzji. W dodatku trzeba sobie radzić z uporczywymi pytaniami bliskich: Jak tam przygotowania do matury? Uczysz się? Co zamierzasz robić po maturze? Asertywność pomoże Ci przetrwać tych kilka trudnych miesięcy.
W centrum zainteresowania czy raczej w ogniu pytań?
Ile już umiesz? Może powinieneś/powinnaś więcej czasu poświęcać nauce? Na jakie studia się wybierasz? Możesz zapewne wymieniać bez końca takie pytania, zadawane niemal każdego dnia, ze szlachetnych pobudek, z troską, w czystych intencjach. Zdajesz sobie sprawę, że Twoi bliscy chcieliby wywołać efekt pozytywny – zmotywować Cię do dalszej pracy, pomóc w wybraniu życiowej drogi, ukierunkować, ale skutek najczęściej bywa odwrotny – powtarzające się pytania, natrętne niczym brzęcząca mucha, wprawiają Cię w zakłopotanie, wyprowadzają z równowagi, wywołują złość. A wystarczy poznać kilka sposobów komunikacji asertywnej, by sobie poradzić.
Ćwiczenia na asertywność
Asertywność to – najprościej mówiąc – sposób komunikacji zakładający dbanie o siebie z jednoczesnym poszanowaniem innych. Pozwala wyrażać własne zdanie bez negowania cudzych poglądów. W prezentowaniu postawy asertywnej przejawia się wiele umiejętności związanych z codziennym porozumiewaniem się, jak:
- proszenie,
- odmawianie,
- wyrażanie opinii,
- reagowanie na krytykę i pochwały,
- wyrażanie krytyki i pochwał,
- stawianie granic.

Scenariusz 1. U cioci na imieninach. Asertywna prośba
Podczas przyjęcia imieninowego ciocia pyta: Jak Ci idzie powtarzanie materiału do matury? Słyszałam, że inni pozapisywali się na różne kursy, a Ty?
Nie masz ochoty odpowiadać, temat cię drażni, jesteś przecież na spotkaniu rodzinnym, a nie w szkole.
Możesz zareagować, mówiąc np.:
- Ciociu, proszę, wolałbym/wolałabym o tym nie rozmawiać.
- Ciociu, Ty zawsze o tym samym – tylko nauka i nauka.
- Ciociu, a gdzie byłaś na wakacjach?
- Ciociu, mam prośbę. Wolałbym/wolałabym nie rozmawiać teraz o maturze. Wiem, że to interesujący temat, ale mnie on stresuje, a dziś są przecież imieniny. Proszę, porozmawiajmy o tym kiedy indziej.
Asertywną prośbę przedstawia wypowiedź D – jest nieco dłuższa od pozostałych, ale daje większe prawdopodobieństwo, że ciocia zgodzi się nie drążyć tematu. Odpowiedź A prezentuje postawę uległą, nie przedstawia jednoznacznie Twojego zdania. Odpowiedź B ma zabarwienie agresywne, a odpowiedź C jest wymijająca, nie zapewnia wyczerpania tematu.
Jak wygląda model asertywnej prośby?
- Powiedz otwarcie, że masz prośbę.
- Powiedz, jaka to prośba (możliwie zwięźle).
- Dokonaj ustaleń.
Scenariusz 2. U progu weekendu. Asertywna odmowa
W piątkowe popołudnie mama mówi: Wreszcie weekend – możesz spokojnie zająć się powtórką materiału! Siadaj, a ja Ci zrobię coś do jedzenia!
Ty jednak masz inne plany: umówiłeś/umówiłaś się z przyjaciółmi, a uczyć się zamierzasz dopiero od następnego dnia.
Możesz zareagować, mówiąc np.:
- No dobrze, mamo, zaraz siadam.
- Mamo! Obiecałaś się nie wtrącać! Nie dotrzymujesz słowa!
- Mamo, źle się czuję, to chyba przeziębienie. Położę się do łóżka, dobrze?
- Mamo, mam już dokładny plan powtórki. Dzisiaj jest piątek, jestem zmęczony/zmęczona po całym tygodniu w szkole. Chciałbym/chciałabym odpocząć, spotkać się z przyjaciółmi, a jutro i pojutrze siedzę w domu i się uczę. Możemy się zgodzić na taki plan?
Asertywną odmowę przedstawia wypowiedź D. Odpowiedź A jest typowym zachowaniem uległym – nawet nie spróbowałeś/spróbowałaś przedyskutować z mamą jej stanowiska. Oczywiście mogłoby to być trudne, jednak zawsze warto podjąć próbę, szczególnie gdy masz konkretne argumenty. Odpowiedź B jest przejawem postawy agresywnej, rodzajem słownego ataku, po którym raczej trudno się spodziewać konstruktywnej dyskusji. Odpowiedź C to unik, który zapewnia sukces połowiczny – pewnie nie będziesz się uczył/uczyła, ale także nie spotkasz się z przyjaciółmi, a przecież na tym ci zależało.
Jak wygląda model asertywnej odmowy?
- Wypowiedz krótkie uzasadnienie, które wyjaśni sytuację.
- Powiedz NIE.
- Zaproponuj rozwiązanie.
Scenariusz 3. O tydzień bliżej do matury. Asertywna reakcja na krytykę
Minął kolejny tydzień roku szkolnego. Tata mówi: Wcale się nie uczysz – będziesz mieć szczęście, jeśli w ogóle zdasz!
Jak na to reagujesz?
- Jeśli faktycznie w ostatnim tygodniu mało czasu poświęciłeś/poświęciłaś na naukę, to masz tego świadomość. Odnosząc się asertywniedo wypowiedzi taty, możesz powiedzieć: Rzeczywiście, w tym tygodniu niewiele czasu poświęciłem/poświęciłam na naukę, sam to zauważyłem/sama to zauważyłam. Ale dzięki temu już wiem, jak zaplanować przyszły tydzień, żeby nie popełnić tego samego błędu.
- Jeśli tata źle ocenił twoje zaangażowanie, jest Ci przykro i czujesz się potraktowany/potraktowana niesprawiedliwie. Odpowiedź asertywnamogłaby brzmieć: Tato, mam inne zdanie. W tym tygodniu uczyłem/uczyłam się każdego dnia po 3 godziny, a przecież odrabiam także bieżące lekcje. Przykro mi, że tego nie widzisz.
- Jeśli tata ma tylko częściowo rację, bo np. w pierwszej połowie tygodnia się nie uczyłeś/uczyłaś, ale w drugiej poświęciłeś/poświęciłaś nauce dużo czasu i nadrobiłeś/nadrobiłaś zaległości – możesz asertywnie zareagować na krytykę: Tato, nie do końca zgadzam się z Twoim zdaniem. Rzeczywiście, do środy uczyłem/uczyłam się mało, jednak w czwartek i piątek skupiłem/skupiłam się na nauce i nadgoniłem/nadgoniłam opóźnienia w moim planie powtórki. Przykro mi, że tego nie zauważyłeś.
- Niezależnie od zgodności wypowiedzi ze stanem faktycznym, możesz także dopuścić do głosu postawę agresywną, mówiąc np.: Tato, nie masz zielonego pojęcia o tym, ile ja się uczę!, lub poratować się ucieczką, nie odpowiadając i wychodząc bez słowa.
Jak wygląda model asertywnej reakcji na krytykę?
- Przyjmij lub odrzuć krytykę. Możesz także zgodzić się z nią częściowo.
- Odnieś się do krytyki bez zbędnych emocji, przedstaw fakty.
- Jasno określ swoje stanowisko.
Jak wzmocnić asertywność?
Asertywność jest ciekawa, bo jej stosowanie jest zarazem łatwe i trudne. Łatwe, bo każdy z modeli asertywnej reakcji przedstawia schemat działania „krok po kroku”, wiadomo zatem, co trzeba powiedzieć. Trudne, bo granice reakcji asertywnej można przekroczyć, dobierając nieodpowiedni ton głosu czy mimikę i gesty – nie zawsze wiadomo więc, jak to powiedzieć. Zadbaj o spokojny, stanowczy ton głosu, i o to, aby nie wyrażał on pretensji ani złości. Dopracuj mowę ciała: bądź opanowany/opanowana, patrz na rozmówcę. Jeśli będziesz zwracać uwagę na to, w jaki sposób mówisz, a nie tylko na to, co mówisz, na pewno uda ci się być asertywnym/asertywną!