Jak przetrwać klasę maturalną?

W centrum zainteresowania czy raczej w ogniu pytań?

Ile już umiesz? Może powinieneś/powinnaś więcej czasu poświęcać nauce? Na jakie studia się wybierasz? Możesz zapewne wymieniać bez końca takie pytania, zadawane niemal każdego dnia, ze szlachetnych pobudek, z troską, w czystych intencjach. Zdajesz sobie sprawę, że Twoi bliscy chcieliby wywołać efekt pozytywny – zmotywować Cię do dalszej pracy, pomóc w wybraniu życiowej drogi, ukierunkować, ale skutek najczęściej bywa odwrotny – powtarzające się pytania, natrętne niczym brzęcząca mucha, wprawiają Cię w zakłopotanie, wyprowadzają z równowagi, wywołują złość. A wystarczy poznać kilka sposobów komunikacji asertywnej, by sobie poradzić.

 

Ćwiczenia na asertywność

Asertywność to – najprościej mówiąc – sposób komunikacji zakładający dbanie o siebie z jednoczesnym poszanowaniem innych. Pozwala wyrażać własne zdanie bez negowania cudzych poglądów. W prezentowaniu postawy asertywnej przejawia się wiele umiejętności związanych z codziennym porozumiewaniem się, jak:

• proszenie,
• odmawianie,
• wyrażanie opinii,
• reagowanie na krytykę i pochwały,
• wyrażanie krytyki i pochwał,
• stawianie granic.

Scenariusz 1. U cioci na imieninach. Asertywna prośba

Podczas przyjęcia imieninowego ciocia pyta: Jak Ci idzie powtarzanie materiału do matury? Słyszałam, że inni pozapisywali się na różne kursy, a Ty?
Nie masz ochoty odpowiadać, temat cię drażni, jesteś przecież na spotkaniu rodzinnym, a nie w szkole.

 

Możesz zareagować, mówiąc np.:

1. Ciociu, proszę, wolałbym/wolałabym o tym nie rozmawiać.
2. Ciociu, Ty zawsze o tym samym – tylko nauka i nauka.
3. Ciociu, a gdzie byłaś na wakacjach?
4. Ciociu, mam prośbę. Wolałbym/wolałabym nie rozmawiać teraz o maturze. Wiem, że to interesujący temat, ale mnie on stresuje, a dziś są przecież imieniny. Proszę, porozmawiajmy o tym kiedy indziej.

 

Asertywną prośbę przedstawia wypowiedź D – jest nieco dłuższa od pozostałych, ale daje większe prawdopodobieństwo, że ciocia zgodzi się nie drążyć tematu. Odpowiedź A prezentuje postawę uległą, nie przedstawia jednoznacznie Twojego zdania. Odpowiedź B ma zabarwienie agresywne, a odpowiedź C jest wymijająca, nie zapewnia wyczerpania tematu.

 

Jak wygląda model asertywnej prośby?

1. Powiedz otwarcie, że masz prośbę.
2. Powiedz, jaka to prośba (możliwie zwięźle).
3. Dokonaj ustaleń.

 

Scenariusz 2. U progu weekendu. Asertywna odmowa

W piątkowe popołudnie mama mówi: Wreszcie weekend – możesz spokojnie zająć się powtórką materiału! Siadaj, a ja Ci zrobię coś do jedzenia!

 

Ty jednak masz inne plany: umówiłeś/umówiłaś się z przyjaciółmi, a uczyć się zamierzasz dopiero od następnego dnia.

 

Możesz zareagować, mówiąc np.:

1. No dobrze, mamo, zaraz siadam.
2. Mamo! Obiecałaś się nie wtrącać! Nie dotrzymujesz słowa!
3. Mamo, źle się czuję, to chyba przeziębienie. Położę się do łóżka, dobrze?
4. Mamo, mam już dokładny plan powtórki. Dzisiaj jest piątek, jestem zmęczony/zmęczona po całym tygodniu w szkole. Chciałbym/chciałabym odpocząć, spotkać się z przyjaciółmi, a jutro i pojutrze siedzę w domu i się uczę. Możemy się zgodzić na taki plan?

 

Asertywną odmowę przedstawia wypowiedź D. Odpowiedź A jest typowym zachowaniem uległym – nawet nie spróbowałeś/spróbowałaś przedyskutować z mamą jej stanowiska. Oczywiście mogłoby to być trudne, jednak zawsze warto podjąć próbę, szczególnie gdy masz konkretne argumenty. Odpowiedź B jest przejawem postawy agresywnej, rodzajem słownego ataku, po którym raczej trudno się spodziewać konstruktywnej dyskusji. Odpowiedź C to unik, który zapewnia sukces połowiczny – pewnie nie będziesz się uczył/uczyła, ale także nie spotkasz się z przyjaciółmi, a przecież na tym ci zależało.

 

Jak wygląda model asertywnej odmowy?

1. Wypowiedz krótkie uzasadnienie, które wyjaśni sytuację.
2. Powiedz NIE.
3. Zaproponuj rozwiązanie.

 

Scenariusz 3. O tydzień bliżej do matury. Asertywna reakcja na krytykę

Minął kolejny tydzień roku szkolnego. Tata mówi: Wcale się nie uczysz – będziesz mieć szczęście, jeśli w ogóle zdasz!

 

Jak na to reagujesz?

1. Jeśli faktycznie w ostatnim tygodniu mało czasu poświęciłeś/poświęciłaś na naukę, to masz tego świadomość. Odnosząc się asertywniedo wypowiedzi taty, możesz powiedzieć: Rzeczywiście, w tym tygodniu niewiele czasu poświęciłem/poświęciłam na naukę, sam to zauważyłem/sama to zauważyłam. Ale dzięki temu już wiem, jak zaplanować przyszły tydzień, żeby nie popełnić tego samego błędu.
2. Jeśli tata źle ocenił twoje zaangażowanie, jest Ci przykro i czujesz się potraktowany/potraktowana niesprawiedliwie. Odpowiedź asertywnamogłaby brzmieć: Tato, mam inne zdanie. W tym tygodniu uczyłem/uczyłam się każdego dnia po 3 godziny, a przecież odrabiam także bieżące lekcje. Przykro mi, że tego nie widzisz.

• Jeśli tata ma tylko częściowo rację, bo np. w pierwszej połowie tygodnia się nie uczyłeś/uczyłaś, ale w drugiej poświęciłeś/poświęciłaś nauce dużo czasu i nadrobiłeś/nadrobiłaś zaległości – możesz asertywnie zareagować na krytykę: Tato, nie do końca zgadzam się z Twoim zdaniem. Rzeczywiście, do środy uczyłem/uczyłam się mało, jednak w czwartek i piątek skupiłem/skupiłam się na nauce i nadgoniłem/nadgoniłam opóźnienia w moim planie powtórki. Przykro mi, że tego nie zauważyłeś.

1. Niezależnie od zgodności wypowiedzi ze stanem faktycznym, możesz także dopuścić do głosu postawę agresywną, mówiąc np.: Tato, nie masz zielonego pojęcia o tym, ile ja się uczę!, lub poratować się ucieczką, nie odpowiadając i wychodząc bez słowa.

 

 Jak wygląda model asertywnej reakcji na krytykę?

1. Przyjmij lub odrzuć krytykę. Możesz także zgodzić się z nią częściowo.
2. Odnieś się do krytyki bez zbędnych emocji, przedstaw fakty.
3. Jasno określ swoje stanowisko.

 

Jak wzmocnić asertywność?

Asertywność jest ciekawa, bo jej stosowanie jest zarazem łatwe i trudne. Łatwe, bo każdy z modeli asertywnej reakcji przedstawia schemat działania „krok po kroku”, wiadomo zatem, co trzeba powiedzieć. Trudne, bo granice reakcji asertywnej można przekroczyć, dobierając nieodpowiedni ton głosu czy mimikę i gesty – nie zawsze wiadomo więc, jak to powiedzieć. Zadbaj o spokojny, stanowczy ton głosu, i o to, aby nie wyrażał on pretensji ani złości. Dopracuj mowę ciała: bądź opanowany/opanowana, patrz na rozmówcę. Jeśli będziesz zwracać uwagę na to, w jaki sposób mówisz, a nie tylko na to, co mówisz, na pewno uda ci się być asertywnym/asertywną!