Jak się uczyć, żeby się nauczyć?

Mózg to nie wszystko

Rola mózgu w procesie uczenia się jest niepodważalna, ale informacji o otoczeniu nie zdobywasz dzięki mózgowi, lecz za pomocą zmysłów. Potrzebujesz wzroku, żeby przeczytać tekst, słuchu, by wysłuchać wykładu, a zmysłu równowagi, aby opanować np. jazdę na rowerze.

 

Informacje odbierane przez narządy zmysłów trafiają do mózgu w postaci impulsów nerwowych, które są sygnałami elektrycznymi. Mózg je przetwarza i interpretuje. Uczenie się jest nieustanną komunikacją między mózgiem a resztą ciała; im sprawniej i bardziej naturalnie ona przebiega, tym łatwiej się uczysz.

 

Co sprzyja efektywnej nauce?

Można zwiększyć efektywność uczenia się, wykorzystując trzy naturalne kanały komunikacyjne między mózgiem a resztą ciała. Większość informacji, które chcesz lub musisz przyswoić, dociera do mózgu przez kanał słuchowy (lekcje, wykłady), duża część przez kanał wzrokowy (filmy, prezentacje, książki), a pozostałe docierają przez tzw. kanał ruchowy. Dzięki niemu uczysz się wszystkiego, co musisz później wykonać, a także tego, co dociera dzięki zmysłom dotyku, smaku i węchu.

 

Mózg przetwarza docierające do niego informacje na trzech poziomach.

 

Poziom świadomy przetwarzania informacji

W różny sposób odbierasz i rejestrujesz wysyłane komunikaty.

• Słuchasz wykładu i rozumiesz jego treść.
• Czytasz opowiadanie – rozumiesz sens zdań, podążasz za fabułą.
• Dotykasz czegoś – czujesz, czy jest to ciepłe, czy zimne, potrafisz też określić jego fakturę.
• Umiesz obsługiwać np. zmywarkę do naczyń i potrafisz wyjaśnić innej osobie, jak to się robi.

 

Poziom podświadomy przetwarzania informacji

Analizujesz i systematyzujesz wszystkie odebrane informacje. Dopasowujesz je do wcześniej zdobytej wiedzy.

 

To poziom, na którym mózg pracuje, choć najczęściej nie zdajesz sobie z tego sprawy. Czy zdarzyło Ci się zapamiętać jakieś zdarzenie zupełnie inaczej niż pozostali jego uczestnicy? To właśnie dlatego, że wasze mózgi inaczej zinterpretowały docierające informacje, chociaż nikt z was się nad tym nie zastanawiał.

 

Pamięć to nie odtwarzacz; działa ona raczej jak komentator sportowy, który – relacjonując przebieg meczu – przedstawia zgodną z prawdą, ale jednak własną, subiektywną wersję wydarzeń.

 

Dzięki przetwarzaniu informacji na poziomie podświadomym układają się one w głowie w spójną całość. Na tym poziomie pojawia się też emocjonalny stosunek do tego, czego się dowiadujesz.

 

Nie możesz decydować o swoich emocjach; jeśli w Bieszczadach spotkasz wilka, prawdopodobnie się przestraszysz, czy tego chcesz, czy nie.

 

Poziom nieświadomy przetwarzania informacji

Mózg przetwarza informacje tak, jakbyś przebywał w innym świecie. I choć nie możesz świadomie się z tym światem skontaktować, jest to miejsce, z którego pochodzą Twoja twórczość i Twój geniusz. Jeśli masz wrażenie, że rozwiązanie jakiegoś problemu samo przyszło Ci do głowy podczas bezmyślnego wpatrywania się w sufit, to oznacza, że mózg wygenerował je na poziomie nieświadomym.

 

Poziomy przetwarzania informacji są wspólne dla wszystkich

Mózg każdego człowieka pracuje na trzech poziomach:

• świadomym,
• podświadomym,
• nieświadomym.

 

Różnice wynikają ze sposobu, w jaki kanały odbioru informacji – słuchowy S, wzrokowy W i ruchowy R – łączą się z mózgiem i poziomami jego pracy. U niektórych osób odbiór informacji kanałem słuchowym aktywuje poziom świadomy, u innych – podświadomy, a u jeszcze innych – nieświadomy. Tak samo się to odbywa w przypadku kanałów wzrokowego i ruchowego.

 

Oto przykłady.

• Jeśli bez trudu przez godzinę koncentrujesz uwagę na jednostajnym wykładzie bez prezentacji, najprawdopodobniej kanał słuchowy jest u Ciebie połączony z poziomem świadomym.
• Jeśli musisz coś gnieść w palcach lub rysować szlaczki na marginesach, żeby słuchać wykładowcy w skupieniu, to zapewne kanał słuchowy aktywuje poziom podświadomy.
• Jeśli w czasie wykładu – mimo najszczerszych chęci – jesteś na Marsie, na wakacjach, wszędzie, byle nie w klasie, prawdopodobnie należysz do osób, u których bodźce słuchowe aktywują poziom nieświadomy przetwarzania informacji.

 

Jak pracuje mózg?

Najlepszy sposób uczenia się jest zgodny z wzorcem, według którego pracuje Twój mózg, natomiast szybkość, łatwość i efektywność uczenia się zależą przede wszystkim od tego, jak bardzo używane przez Ciebie sposoby odpowiadają temu wzorcowi.

 

Wyróżnia się sześć wzorców połączeń kanałów docierania informacji z poziomami pracy mózgu.

1. Jeśli kanał słuchowy aktywuje poziom świadomy, kanał wzrokowy – poziom podświadomy, a kanał ruchowy – poziom nieświadomy, to powstaje wzorzec: słuch–wzrok–ruch, w skrócie: SWR.
2. Jeśli kanał słuchowy aktywuje poziom świadomy, kanał ruchowy – poziom podświadomy, a kanał wzrokowy – poziom nieświadomy, to powstaje wzorzec: słuch–ruch–wzrok, w skrócie: SRW.
3. Jeśli kanał ruchowy aktywuje poziom świadomy, kanał wzrokowy – poziom podświadomy, a kanał słuchowy – poziom nieświadomy, to powstaje wzorzec: ruch–wzrok–słuch, w skrócie: RWS.
4. Jeśli kanał ruchowy aktywuje poziom świadomy, kanał słuchowy – poziom podświadomy, a kanał wzrokowy – poziom nieświadomy, to powstaje wzorzec: ruch–słuch–wzrok, w skrócie: RSW.
5. Jeśli kanał wzrokowy aktywuje poziom świadomy, kanał słuchowy – poziom podświadomy, a kanał ruchowy – poziom nieświadomy, to powstaje wzorzec: wzrok–słuch–ruch, w skrócie: WSR.
6. Jeśli kanał wzrokowy aktywuje poziom świadomy, kanał ruchowy – poziom podświadomy, a kanał słuchowy – poziom nieświadomy, to powstaje wzorzec: wzrok–ruch–słuch, w skrócie: WRS.

 

Ustal najlepszy dla siebie sposób uczenia się

Zaznacz opisy, które najbardziej do Ciebie pasują, a dowiesz się:

• jaki sposób uczenia się jest dla ciebie najbardziej odpowiedni,
• które spośród metod uczenia się warto stosować, bo są zgodne z naturalnym sposobem działania Twojego mózgu, a które możesz sobie odpuścić.

 

Weź pod uwagę różne momenty w życiu, nie tylko sytuacje w szkole. Myśl raczej o wydarzeniach, w których decyzja należała do Ciebie, a nie została narzucona przez kogoś innego, a także o tym, co robisz intuicyjnie, bez zastanowienia. Nie wszystko, co jest w opisie, musi się zgadzać – jesteśmy przecież bardzo różni. Wybierz to, co najbardziej pasuje do Ciebie.

 

Kanał słuchowy (S)

Poziom świadomy	Poziom podświadomy	Poziom nieświadomy
łatwo się koncentrujesz na wykładach i dużo z nich zapamiętujesz	na wykładzie rysujesz szlaczki lub bujasz się na krześle, to ułatwia Ci koncentrację	nic nie usypia Cię lepiej, niż głos nauczyciela, szczególnie wtedy, gdy nauczyciel mówi dużo
rozmawiając przez telefon, skupiasz się na tym, o czym mówi rozmówca	rozmawiając przez telefon, chodzisz, by skupić się na tym, o czym mówi rozmówca	zwykle nie pamiętasz tytułów, nazwisk, łatwo zapominasz, o czym rozmawiałeś
lubisz mówić, budujesz ładne zdania, posługując się bogatym słownictwem	muzyka, słowa piosenek wywołują u Ciebie dużo emocji	onieśmielają Cię rozmowy, szczególnie w dużej i nieznanej grupie
dobrze zdajesz egzaminy ustne, bo umiesz naturalnie i żywo opowiadać	gdy jesteś poruszony, dużo mówisz

 

Kanał wzrokowy (W)

Poziom świadomy	Poziom podświadomy	Poziom nieświadomy
najlepiej zapamiętujesz to, co widzisz	potrafisz widzieć sprawy jednocześnie z różnych perspektyw	zbyt długa obserwacja sprawia, że się wyłączasz
masz ładne kolorowe notatki i porządek na biurku	zapisujesz i rysujesz różne warianty tej samej rzeczy i własne pomysły	nie pamiętasz oglądanych scen, przeczytanego tekstu
łatwo zauważasz i zapamiętujesz szczegóły, nie umykają Twojej uwadze nowe okulary koleżanki ani drobna zmiana w wystroju pomieszczenia	potrafisz jednocześnie obserwować i wyobrażać sobie coś innego	wolisz mówić lub działać niż przedstawiać swoje pomysły pisemnie czy graficznie
masz lekkie pióro, z łatwością zamieniasz myśli w tekst	kiedy skupiasz się na swoich uczuciach, pojawiają się wizualizacje	łatwiej zapamiętujesz sens obrazu niż jego szczegóły
ożywiasz się, gdy coś pokazujesz lub piszesz

 

Kanał ruchowy (R)

Poziom świadomy	Poziom podświadomy	Poziom nieświadomy
bez trudu zdobywasz różne umiejętności sportowe i sprawia Ci to przyjemność, lubisz rywalizację, jesteś dobrze zorganizowany i aktywny	zwykle masz wiele pomysłów na realizację jednego zadania, dlatego często trudno Ci wybrać jeden kierunek działania	dotyk i ruch są dla Ciebie czymś bardzo osobistym i intymnym
ruch i gestykulacja ożywiają Cię	podczas ruchu i działania potrafisz skupić się na różnych doznaniach	łatwo się wyłączasz, wykonując narzucone ruchy
bez trudu mówisz o swoich uczuciach i doznaniach, np. umiesz precyzyjnie określić, w którym miejscu boli Cię głowa		trudno jest Ci sprecyzować własne doznania, raczej powiesz „Kiepsko się czuję”, niż „Mam kłucie w żołądku”

 

Wzorzec słuch–wzrok–ruch (SWR)

Nauka zarówno na lekcjach, jak i z książek przychodzi Ci bez trudu. Masz bogate słownictwo i uwielbiasz intelektualne dyskusje o faktach, ideach i koncepcjach, szczególnie z osobami starszymi od Ciebie, które mają konkretną wiedzę na dany temat. Zdarza się, że monopolizujesz rozmowę, zadając wiele pytań. Jesteś raczej typem intelektualisty niż sportowca. Łatwo się wyłączasz, gdy ktoś pyta Cię o uczucia czy pragnienia.

 

Wskazówki

Najłatwiej się nauczysz, słuchając, czytając, dyskutując i analizując. Jeśli masz mało czasu, nie trać go na stosowanie w praktyce zdobytej wiedzy, szczególnie wtedy, gdy wymaga to aktywności fizycznej czy zdolności manualnych, bo to zajmie Ci więcej czasu. Raczej niezbyt ładnie piszesz, ale wygląd Twoich notatek nie wpływa na to, co zapamiętujesz, więc nie przejmuj się tym nadmiernie. Jesteś dobrym obserwatorem, analizujesz w myślach to, co widzisz, i umiesz wyciągać wnioski. Znakomicie porozumiewasz się z innymi. Wykorzystaj te cechy, by jak najefektywniej opanować materiał. Nie zmuszaj się do uprawiania sportów zespołowych, jeśli tego nie lubisz, Twoją domeną są raczej pływanie i bieg.

 

Wzorzec słuch–ruch–wzrok (SRW)

Masz łatwość wysławiania się, lubisz bawić się słowami. Chętnie wygłaszasz mowy, jesteś duszą towarzystwa i czujesz się w swoim żywiole, gdy ludzie Cię słuchają. Nie masz problemów z nieśmiałością, jesteś dowcipny, ale bywasz też czasem złośliwy – zdarza się, że wśród ogólnego śmiechu i wesołości robisz komuś przykrość. Potrafisz inspirować innych, jesteś urodzonym przywódcą i wizjonerem. Lubisz sport i jesteś dobry w trenowaniu innych. Wyłączasz się podczas obserwacji zbyt wielu szczegółów. Onieśmiela Cię zbyt długi kontakt wzrokowy.

 

Wskazówki

Jeśli to możliwe, zgłaszaj się do wygłaszania referatów. Nie będzie to dla Ciebie trudne, a przedstawiony materiał na długo pozostanie w Twojej pamięci. Nie opuszczaj lekcji ani wykładów – na przyswojenie tego samego z książki będziesz musiał poświęcić o wiele więcej czasu. Nie staraj się za wszelką cenę przedstawiać graficznie materiału, którego się uczysz – w Twoim przypadku to strata czasu. Języków ucz się głównie ze słuchu – możesz mieć (choć niekoniecznie) problemy z pisaniem, czytaniem i ortografią. Aby je przezwyciężyć, ucz się za pomocą działania (raczej pisz, rób ćwiczenia, zamiast uczyć się, patrząc na napisane poprawnie wyrazy). Masz duże ambicje – pozwól sobie na satysfakcję także wtedy, gdy zrealizujesz tylko część planów.

 

Wzorzec ruch–wzrok–słuch (RWS)

Mówisz zwięźle i łagodnym tonem, robiąc długie przerwy. Nie lubisz zabierać głosu w grupie; potrzebujesz ciszy, żeby się zastanowić i skoncentrować. Analizujesz to, co widzisz; umiesz jednocześnie zauważać szczegóły i wyciągać wnioski z obserwacji całości. Przyglądasz się obrazom z wielu stron, reagujesz emocjonalnie na bodźce wzrokowe; obrazy, filmy bywają dla Ciebie bardzo poruszające. Lubisz ruch, działanie, fizyczny kontakt z innymi. Dobrze sobie radzisz w pracy zespołowej i lubisz tę formę nauki. Poruszasz się z gracją i energią, zwykle utrzymujesz dobrą formę fizyczną. Szczególnie lubisz sporty na świeżym powietrzu, kontakt z naturą, zwierzęta. Masz różnorodne, czasem przeciwstawne zainteresowania. Możesz mieć trudności z wyrażaniem uczuć.

 

Wskazówki

Rób jak najwięcej notatek w formie graficznej (mapy myśli, schematy, tabelki). Treść usłyszaną na lekcji bądź przeczytaną w podręczniku przedstawiaj w formie graficznej, używając symboli, piktogramów, kolorów. Stosuj metodę prób i błędów, rób ćwiczenia, odpowiadaj na pytania, nie czekaj z pisaniem pracy, aż perfekcyjnie opanujesz materiał – najwięcej się nauczysz, stosując wiedzę w praktyce. Przesłuchiwanie drugi raz tych samych wykładów lub uczestniczenie w dyskusjach, które Cię nie pociągają, nie jest Twoim naturalnym sposobem nauki. Przeznacz ten czas na rozwieszenie na ścianie graficznych notatek i przerwę w nauce na aktywność fizyczną – spacer czy wyjście do sklepu.

 

Wzorzec ruch–słuch–wzrok (RSW)

Lubisz opowiadać o własnych doświadczeniach, np. wakacjach, o tym, co robiłeś, rozmawiać o sporcie, aktualnych wydarzeniach. Dobrze wyjaśniasz czynności ruchowe. Często gestykulujesz.

 

Lubisz rywalizację, szczególnie w sportach kontaktowych i zespołowych. Rozpiera Cię energia. Zbyt długi kontakt wzrokowy może Cię onieśmielać. Przedmioty na Twoim biurku są ułożone w stosiki – dla innych może nie wygląda to na porządek, ale Ty dobrze wiesz, gdzie co leży. Nie jesteś dobry w zapamiętywaniu wzrokowo szczegółów, ale potrafisz objąć całość jednym spojrzeniem. Masz nieporządne pismo.

 

Wskazówki
Możesz mieć trudności z uczeniem się z książek, z ortografią i pisaniem, ale bardzo dobrze uczysz się za pomocą działania. Jeśli musisz coś sam zrobić, zastosować wiedzę w praktyce, na pewno dobrze zapamiętasz materiał. Pomagają Ci czynności manualne, jeśli nie wymagają zbyt dużej koncentracji na wizualnych szczegółach. Jeśli chcesz lepiej zapamiętać jakieś treści – dyskutuj o nich z kolegami. Ponieważ jesteś aktywny, dobry w działaniu i doprowadzasz swoje sprawy do końca, jeśli dobrze zaplanujesz naukę, nie powinieneś mieć z nią większych trudności. Nie bój się robić częstych przerw w nauce i wykorzystaj je na sport, aktywność fizyczną. Dzięki temu będziesz dużo lepiej skoncentrowany, niż siedząc przy książkach w sposób ciągły.

 

Wzorzec wzrok–słuch–ruch (WSR)

Lubisz oddziaływać na ludzi słowami, przekonywać, nauczać. Mówisz z uczuciem, przekonaniem i zaangażowaniem. Masz uczucia wypisane na twarzy. Lubisz porządek wokół siebie, masz ładne pismo. Aby zorganizować pracę, robisz listy rzeczy do wykonania, notatki. Umiesz przez dłuższy czas zajmować się nauką bez ruchu, aktywność fizyczna łatwo wytrąca Cię z równowagi. Nie lubisz sportów zespołowych, wymagających kontaktu, rywalizacji. Lubisz czytać i najlepiej się uczysz w ten sposób. Lubisz się popisywać, jesteś czasem nadgorliwy, ale wyłączasz się, jeśli ktoś Cię dotyka lub pyta o uczucia.

 

Wskazówki
Uczenie się to dla Ciebie prosta sprawa – zapamiętujesz bardzo dużo z tego, co czytasz, a ponieważ lubisz uczenie innych, bardzo dobrymi formami przyswajania i zapamiętywania są dla Ciebie: wygłaszanie referatów, dyskusje na określone tematy, uczenie się w grupie. Łatwo wyłapujesz błędy, możesz więc się uczyć, sprawdzając prace kolegów. Pomaga Ci robienie notatek z lektur i wykładów, przedstawianie graficzne tego, czego się uczysz. Nie zmuszaj się do manualnych zajęć, wykonywania makiet, uczestniczenia w zorganizowanych zajęciach dodatkowych. Skuteczniejsze dla Ciebie będzie czytanie i robienie notatek we własnym stylu i tempie.

 

Wzorzec wzrok–ruch–słuch (WRS)

Jesteś świetnym kolegą, umiesz działać w zespole. Masz rozległą sieć kontaktów, ale czasem możesz być zbyt uległy wobec większości. Łatwo nawiązujesz kontakt wzrokowy, a to, co widzisz, przemawia do Twoich uczuć. Masz ładny charakter pisma. Z łatwością opanowujesz kolejne dyscypliny sportowe, masz mnóstwo energii. Wyłączasz się, słuchając długich wyjaśnień, wykładów, zwłaszcza gdy nie są podparte prezentacją lub praktycznymi ćwiczeniami.

 

Wskazówki
Posprzątaj, o wiele łatwiej będzie Ci się uczyć w uporządkowanej przestrzeni. Unikaj czytania na głos; to sprawia, że trudno Ci się skupić na treści. Jeśli czytasz powoli, zainteresuj się technikami szybkiego czytania – zmiana techniki może wpłynąć na ilość zapamiętanego przez Ciebie tekstu. Przedstawiaj treści, których się uczysz, za pomocą schematów, tabel, kolorowych notatek. Bardzo Ci pomoże rozwieszenie ich w widocznych miejscach. Jest to zdecydowanie bardziej Twoja metoda niż opowiadanie czy uczestniczenie w dyskusji. Poruszaj się, kiedy robisz przerwę w nauce.

 

Działaj!

Wskazówki mają Ci pomóc łatwiej i szybciej się uczyć. Stosując je, weź pod uwagę własne odczucia – im sposób uczenia się jest bardziej naturalny, tym przyjemniej się uczyć. Nie rób nic na siłę! Jeśli wskazówki Ci nie odpowiadają, zastanów się, czy na pewno dobrze udało Ci się określić swój wzorzec. Jeśli tak jest, daj sobie czas na przyzwyczajenie się do nowych sposobów nauki. Podążanie za własnym wzorcem może Ci się początkowo wydawać dziwne i niewygodne.

 

Na podstawie: D. Markowa, A.Powell, Twoje dziecko jest inteligentne, Warszawa 1998.